روز جهانی زبان مادری؛ حمایت سازمان ملل از آموزش چندزبانه در جوامع چند ملیتی
مدیرکل یونسکو «بزرگداشت شیوه‌های متکثر بیان در جهان، تعهد به حفظ تنوع زبان‌ها به عنوان میراث مشترک، و تلاش برای آموزش با کیفیت به زبان‌های مادری برای همگان» را از اهداف اصلی روز جهانی زبان مادری دانسته است
سازمان ملل متحد به مناسبت 21 فوریه، روز جهانی زبان مادری در بیانیه‌ای با پشتیبانی از «آموزش چندزبانه» تاکید کرد که «چندزبانگی» به توسعه جوامع با ارزش‌های «همه شمول» کمک می‌کند و به «فرهنگ‌ها، جهان‌بینی‌ها و سیستم‌های آگاهی متعدد» اجازه همزیستی و بارور شدن متقابل را می‌دهد.
سازمان ملل اشاره کرده که آموزش چندزبانه، ابتدا با زبانی که دانش‌آموز بیشتر به آن تسلط دارد، آغاز شده و سپس به تدریج زبان‌های دیگر را شامل می‌شود.
طبق بیانیه سازمان ملل، رویکرد آموزش چندزبانه به زبان‌آموزانی که زبان مادری آنها با زبان آموزشی متفاوت است، این امکان را می‌دهد تا «شکاف بین خانه و مدرسه را پر کنند، محیط مدرسه را به زبانی آشنا کشف کنند و در نتیجه بهتر یاد بگیرند.»
موضوع روز جهانی زبان مادری در سال 2023، بر اساس «آموزش چند زبانه؛ ضرورتی برای تغییر سیستم آموزش» و توصیه‌های اجلاس تحول آموزش سازمان ملل، که بر آموزش زبان مردم بومی تاکید دارد، همراستا عنوان شده است.
بنا به رویکرد آموزشی سازمان ملل، آموزش چند زبانه مبتنی بر زبان مادری امکان دسترسی به «همه شمولی» در عرصه آموزشی برای گروه‌های جمعیتی‌ای که به زبانی غیر از زبان مسلط سخن می‌گویند را فراهم می‌کند.
طبق آمارهای سازمان ملل، هر دو هفته یک زبان در جهان ناپدید می‌شود و کل میراث فرهنگی و فکری را با خود می‌برد.
بنا به آمارهای مذکور، حداقل 43 درصد از 6 هزار زبانی که در جهان صحبت می‌شود در خطر انقراض هستند. تنها چند صد زبان واقعا در سیستم‌های آموزشی و حوزه عمومی جای گرفته‌اند و کمتر از صد زبان در دنیای دیجیتال استفاده می‌شوند.
سازمان ملل و «یونسکو»، نهاد آموزشی این سازمان بر این باورند که جوامع چندزبانه و چندفرهنگی از طریق زبان‌های خود که دانش و فرهنگ‌های سنتی را به شیوه‌ای پایدار منتقل و حفظ می‌کنند، تداوم می‌یابند. به همین دلیل روز جهانی زبان مادری هر ساله توسط این نهادهای جهانی برای «ترویج تنوع زبانی و فرهنگی و چندزبانگی» مورد تقدیر قرار گرفته و با اهمیت عنوان می‌شود.
روز جهانی زبان مادری توسط کنفرانس عمومی سازمان یونسکو در نوامبر 1999 اعلام شد. ایده جشن گرفتن روز جهانی زبان مادری ابتکار بنگلادش بود. مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز در قطعنامه سال 2002 از اعلام این روز استقبال کرد.
اهداف روز زبان مادری
آودری آزولای، مدیرکل یونسکو هم به مناسبت روز جهانی زبان مادری در بیانیه‌ای تاکید کرد که «40 درصد از دانش‌آموزان جهان» از آموزش به زبانی که بهتر صحبت می‌کنند یا می‌فهمند محروم بوده و چنین وضعیتی «به‌شدت یادگیری، بیان فرهنگی و ایجاد روابط اجتماعی را تضعیف می‌کند» و «میراث زبانی بشریت را به میزان قابل توجهی» تحت تاثیر قرار می‌دهد.
به گفته مدیرکل یونسکو، بسیار مهم است که «مسئله زبان» به صورت ضروری هنگام عمل به مفاد «آموزش تحول آفرین» در نظر گرفته شود.
مدیرکل یونسکو همچنین «بزرگداشت شیوه‌های متکثر بیان در جهان، تعهد به حفظ تنوع زبان‌ها به عنوان میراث مشترک، و تلاش برای آموزش با کیفیت به زبان‌های مادری برای همگان» را از اهداف اصلی روز جهانی زبان مادری دانسته است.
زبان مادری در ایران
با وجود ملیت‌ها و قومیت‌های متعدد در ایران امروز، آموزش به زبان آنها در مدارس ممنوع بوده و حداقل نیمی از جمعیت کشور امکان آموزش با زبان مادری خود را ندارند.
پس از سالها بحث و جدل و مبارزه فعالان ملیت‌ها و قومیت‌ها در ایران، بالاخره کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس سال گذشته طرحی را تصویب کرد که «زبان‌های قومی متناسب با هر منطقه به صورت دو واحد اختیاری (دو ساعت در هفته ) در پایه‌های هفتم و دهم» آموزش داده شود.
با این حال، «فرهنگستان زبان و ادب فارسی» مخالفت صریح خود را با این دو واحد اختیاری اعلام کرد و آموزش به زبان مادری را «توطئه»ای برای آسیب به زبان رسمی کشور به‌شمار آورد.
حکومت جمهوری اسلامی در راستای سیاست تک زبانی، حتی از فعالیت نهادها و انجمن‌های خصوصی برای آموزش به زبان مادری مخالفت کرده و در همین رابطه بسیاری از فعالان و معلمانی که درصدد ترویج زبان مادری در مناطق قومی ایران بوده‌اند را بازداشت و زندانی کرده است.
