ASİF ATA VƏ GÜNEY AZƏRBAYCAN

Cənubi Azərbay­can millətçiliyi o deməkdir ki, İranın daxilində, İran ölkəsinin içində bir dünya var – Cənubi Azərbay­can milləti adlanan dünya… Cənubi Azərbaycanda Uluyurd hərəkatı yaranmalı, tarixdən ibrət dərsi götürül­məlidir (Asif Ata)… 

O bütün fikirlərini beləcə – böyük cəsarət və uzaqgörənliklə, hətta peyğəmbər­cəsinə söyləyirdi. Hələ 1987-ci ildə ”Bilən üçün” adlı tezislə­rində: “Avropa öz üstünlüyünü əldən verəcək və həmin üstünlük əskiklik kimi görünəcək…” – demişdi. Bundan təxminən on il sonra, daha dəqiq desək, 1996-cı ildə həmin fikri bir qədər də konkretləşdirərək: ”Qərb öz dairəsini aşıb dünyalaşması ilə özünə çox böyük ziyan vurdu!” hökmünü vermişdi. Qərbin bundan sonra balaca-balaca lokal məğlubiyyət­lərə düçar olacağını və bu lokal, balaca-balaca məğlubiyyətlərin böyük məğlubiy­yətə çevriləcəyini iddia edərkən, eyni zamanda millətçiliyi əbədi ideya kimi dəyərlən­dirir, gələcəyin millətçilikdən qaynaqlanacağını da düşüncələrə yeritməyə çalışırdı. Bax beləcə, Azərbaycanın mühüm ictimai-siyasi  prob­lemləri ilə bağlı öz qənaəti, öz çözüm yolu vardı Asif Əfəndiyevin, Ocaqçı Övladlarının iftixarla “İnam Ata” söylədikləri böyük filosofun… Əslində o, bu məsələlərin ən real həlli yolunu Güney Azərbaycanla bağlayır, vahid, qüdrətli və müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaran­ması üçün bunu əsas götürürdü. Ancaq onun həyat fəlsə­fəsinin özülündə məhz türkçülük dururdu. ”Azərbaycan-Türkün beyni və ürəyi, Türkiyə-Türkün qo­lu və kürəyidir” deyərkən, digər türkdilli xalqların, özbək, qırğız, uyğur, çuvaş, türkmən və başqalarının da, hər birinin bu türk bədənində-varlığında öz yerinin olduğunu, bu baxım­dan hər bir türkdilli, türkəsilli xalqın çiyninə çox ağır yük götürdüyünü vurğulayırdı. Bu yükün canında, mahiyyətində isə türkün ruhunu özünə qaytarmaq və dünyaya tanıtmaq missiyasının durduğunu açıq-açıq etiraf edirdi. Eyni zamanda türkçülüyü – türk ruhaniyyatçılığı, türk tarixi və türk ictimai fikri kimi üç əsas bölgüyə ayırır, azərbaycançılığı isə türk ruhaniyyatının canı sayırdı. Əslində, hamının danışdığı, amma heç kəsin heç nə demədiyi Azərbaycançılığın mahiy­yətini açıqlayarkən onun işıqla, odla bağlı olduğunu yazırdı. Türklər günəşpərəst­dirlər, tarixən oda, günəşə, işığa tapınırdılar. Dünyada yaranışdan bəri qaranlıq və işığın döyü­şü gedir. İşıq allahı Hörmüzd ilə qaranlıq allahı Əhrimən arasında gedən döyüş, həm də insanların içində gedir. Yəni, insanların içində Hörmüzd də, Əhri­mən də, xeyir də, şər də vardır. Hörmüzd insanların xilaskarı-qəhrəmandır və ondan sonra gələn peyğəmbərlərin hamısından üstündür. Missiyaçıların hamısından böyük­dür. Onun qəhrəmanlığı, qəhrə­man­lığın ilahisidir…

Türkçülüyün mahiyyətindən danışarkən Babək faktoruna xüsusi diqqət yetir­məyin vacibliyini qeyd edirdi. Babəkin tarixiliyi hamıya bəlli­dir. Onun haqqın­da deyilənlər də əsassız, haqsız iddialardır. Asif Ata fanatiklərin, cahil dinçilərin fitva­sıyla dözül­məz fiziki əzablarla müşayiət olunan dəhşətli ölümə məhkum olunan, lakin ölümü ilə də ehkama qalib gələn bu tarixi şəxsiyyətin kədərli, həm də fərəhli taleyi, sarsılmaz əqidə­si, ruhani azadlığı barədə sevə-sevə, ancaq ürək ağrısı ilə danışır, bu tale­yin ağrılarını sanki öz ağrısı, fərəhi, qüruru sayırdı: “Ruhsuz və əxlaqsız saydıq­ları bu qəhrəmanın ruhaniyyatının canı fərəh fəlsəfəsidir. Fərəhin ən gözəli azadlıqdır, özünəməxsusluqdur. Babək can atdığı azadlıqla özgə­sinin qılınc­la gələn dininə qatılmamağa çalışır, bu yolda mübarizə apa­rır, bununla da özünün ömrünü fərəhə qərq edirdi. Nə az, nə çox: düz 23 il xilafətlə döyüşmək, o xilafətlə ki, başı Bağdadda, ayağı isə Hindistanda idi, bir əldə qılınc, o birində “Quran”, – yenə də türk vüqarı! Türkün ayrı-ayrı dövrlərinin mahiyyəti tarixi türk­çülükdür ki, burada da müəyyən dövrdən sonra əsas rolu osmanlı türkləri oyna­­yıb. Bizim Şumer dövrümüz də türkün aqibəti ilə bağlıdır. Sivilizasiyanın, mə­dəniyyətin əsasını qoyan Şumerlər bizim eradan əvvəl VIII-V əsrlərdə Midiyalılar yaradıblar ki, onlar da dünyanın ən böyük ölkəsi səviyyəsinə qalxıblar. Midiyalılar məğlub olduq­dan sonra, İranın bir hissəsinə çevrilib ki, bu da indiki Cənubi Azərbaycandır. Bununla da Azərbaycan öz dövlətçiliyini itirib, ardı-arası kəsilməz fəlakətlər də məhz bundan sonra başlanıb”, – deyən bir aydının ürək yanğısını, təəssüf hissini anlamamaq mümkün deyil.

Cənubi Azərbaycan məsələsinin, Güneylə bağlı prob­lemlərin onu nə qədər nara­hat etdiyini, fikrini, ruhunu, bütün varlığını qapsadığını duymaq çətin­lik törətmir, hətta bu qapsamanı görmək belə mümkündür. “Cənubi Azərbaycan məsələsi ən azından 36 milyon Azərbaycan türkü deməkdir və 36 milyon Azərbaycan türkü məmləkətin region­dakı vəziyyətini kökündən də­yiş­dirməklə, Zaqafqaziyada birinciliyi ələ alar və dünyanın mövqeyini dəyişdirər. Onda erməni də quyru­ğu­nu qısardı. Ancaq ”Cənubi Azərbaycan məsələsi beş-on günə həll olunası elə asan məsələ deyil”. Asif Ata bu fikirləri söyləyərkən Cənubi Azərbaycan məsələsinə qarşı bütün dünyanın dayandığını iddia edir, bu xalqın aya­ğa qalxacağı təqdirdə Rusiyanın, başda Amerika olmaqla, bütün Qərbin bizə, yəni bütün Azərbaycana qarşı duracağını deyirdi. Onun qənaətinə görə, Cənubi Azər­baycanda döyüş dünəndən başlayıb, bu gün də davam edir. Lakin necə? Köhnə in­qi­labi yollamı? İnqilabın ən böyüyü Oktyabr inqilabı idi ki, bir gündə baş verdi, yetmiş ildən sonra süqut etdi. Azərbaycan heç vaxt dar dairə səviyyəsində xoşbəxt ola bilməyəcək. Azərbaycan qoşulanda itirir: Ərəbə, farsa qoşulduq-itirdik! Rusa qoşulub – məhv olduq. İndi də bizi kapitalizmə qoşurlar. Bəşəriyyəti yalnız və yalnız ruhaniyyatçılığın xilas edəcəyinə, dünyanın yalnız ruhaniyyatçılığa gəlməklə xaos­dan qurtulaca­ğına əminliklə: “Ma­raq­lı­dır, dünyada elə şair, filosof tapılmaz ki, kapitalizmi sevsin. Bəşəri yalnız ruhaniyyatçılıq xilas edəcək, Azərbaycan burda başlanğıc olmalıdır, bizə qoşulmalıdırlar: Biz bunu baca­rarıq. Gəlin tariximizi bir balaca vərəqləyək: Bütün dünyaya bir Zərdüştümüz, bütün qəhrəmanlara bir Babək bəsdir!” – deyirdi Asif Ata…

O, Cənubi Azərbaycan məsələsini İranın sevmədiyi məsələ adlan­dırır və fars şovnistlərinin məsələnin əsas həlli yolunu Şimali Azərbaycanı farslaşdırmaqda gördüklərini, eyni zamanda, Cənubi Azərbaycanlıların belə təmkinli görünmələ­rinin və davranmalarının səbəbinin Şimali Azərbaycanlılarla bağlı olduğunu diqqət mərkəzi­nə çəkirdi… Yəni, onlar əriməmələrinin, assimlyasiya olmama­la­rının əsas səbəbi kimi Şimali Azərbaycanı görür, hələliksə burada islamçıılığı yaymaq yolunu əsas götü­rüblər. Bu ideyanın isə gerçəkləşməyəcəyinə, öz bəhrəsini verməyə­cəyinə isə o, əmin idi…

İranın bu istiqamətdə yürütdüyü siyasəti ifşa edir, fəaliyyəti­nin bir neçə cə­hətini göstərirdi. İlk növbədə fars şovinistlərinin Cənubi Azərbaycanı bacardıqca Şimali Azərbaycandan ayırmağı düşündüklərini bəyan edirdi. Elə etmək gərək ki, “Cənubi Azərbaycan haqqında bu tayda düşünən olmasın, özü də bunu hüquqi cə­hətdən əsaslandırmaq və məsələni belə şəkildə qoymaq: Heç bir ölkəni parçalamaq olmaz:” Məsələn, Şimali Azərbaycan Qarabağdan əl çəkmir, bəs onda İran niyə Cə­nubi Azərbaycandan əl çəkməlidir? Bəs xalqın özünün müqəddəratı harda qaldı? Niyə Şimali Azərbaycan özünə rəva bilmədiyini İrana rəva bilir? Maraqlı da bura­sı­­dır ki, bu fikirlər qəti surətdə sözlə ifadə edilmir, siyasi dillə anladılır, siyasətin isə öz dili var və onu anlamaq olur. Digər tərəfdən, Cənubi Azərbaycana qarşı təzyiqi gücləndirmək, ümumiyyətlə “Cənubi Azərbaycan” məfhumunu ləğv etmək, onun əvəzinə ayrı-ayrı vilayətlər yaratmaq, onları tamamilə İranın içində əridərək yox etmək, Azərbaycanı farslaşdırmaq üçün onun dilini, məktəblərini əlindən almaq, hamıya bir millətin-fars millətinin varlığını qəbul etdirmək məsələnin həlli­nin ikinci cəhətidir…”

İstər-istəməz, son illərdə İranda planlı şəkildə törədilən hadi­sələr yada dü­şür… Hər birimizə günü bu gün də həllini tap­mayan ümummilli problem – Urmu-Urmiya hadisələri, Urmu-Urmiya gölü­nə tökülən çayla­rın üstündə bənd vurmaqla həmin çayların məcrasının dəyiş­di­rilməsi, gölün süni şəkildə quru­dul­­ması prosesinə qarşı Cənubi Azərbaycanda kükrəyən və səngimək bilməyən kütləvi etiraz dalğaları məlumdur…

Böyük filosofun göstərdiyi üçüncü cəhət daha ağrılıdır: “Ermənilər­lə müna­si­bəti yaxşılaşdırmaq və bununla Azərbaycana ziyan vurmaq…” (Nə qədər böyük bir  uzaqgörənlik! 44 günlük Vətən müharibəsi zamanı da İranın Ermənistanın mənafeyini müdafiə etdiyini, əl altından əzəli-əbədi düşmənlərimizə silah-sursat ötürdüyünü, torpaqlarımızın müzəffər Ordumuzun əfsanəvi qəhrəmanlığı, Xalq və Dövlət birliyi ilə azad olunmasını, Şuşa zəfərini həzm edə bilməməsini bütün dünya gördü!..)

Nəhayət, dördüncü cəhət – Cənubi Azərbaycandakıları cəza­lan­dırmaqdır: Bəhanələr tapıb onları tutmaq, dar ağacından asmaq, güllələmək, öldürmək, bununla da qorxutmaq, gözünün odunu almaq.

Asif Ata bu təhlilləri apararkən gəldiyi son qənaəti belə ifa­də edir: “Mənim son fikrim budur ki, bütün bunlar çox böyük ziyanlar verəcək Azərbaycan xalqına. Ola bilsin, qırğın oldu, amma (İranın özünün məhvi barədə deyə bilmərəm) molla hakimiyyəti məhv olacaq!..”

Azərbaycançılıqda Güney Azərbaycan amilinin rolu barədə hər dəfə dəyərli fikir­lər səsləndirən Asif Ata Azərbaycan üçün ən əsas siyasi məsələ hesab etdiyi Cənubi Azərbaycan məsələ­si­nin həllini Vahid Azərbaycan dövlətinin yara­dıl­ma­sın­da görürdü. O, əhali çoxluğunu, iqti­sa­di gücü, silahı tanıyan müasir siyasi dün­ya­nın, eyni zamanda Nəsimini, Füzulini tanımadığını (Əslində özü­nü tanımır kimi göstər­diyi­nin) və bizi balaca saxlamaq istəyinin tu­tar­lı cavabını da Vahid Azərbaycanda axtarır və: “Vahid Azərbaycan “bala­calığımızı” aradan qaldı­rar. Dünyada yerimizi bilərik, dünya da bizim yerimizi bilər!.. hökmünü verir.

Hələlik gerçəkləşməyən böyük üstünlüyümüzün – Vahid Azərbaycan ölkəsi­nin isə iki gücün – ruhanilik və döyüşkənlik əməllə­ri­nin, daha dəqiq desək, Nəsimi­liyin və Səttarxan­lığın birliyində qərarlaşacağını söyləyir və onu sabahın fəhmi adlandırır. Cənubi Azərbaycan üçün ən böyük fəlakət saydığı üç əsas şərti şərh edərək maraqlı nəticələrə gələn filosof ilk səbəbi islamçılıqda görür. İslamçılığın qis­mətçilik, qismətçi­li­yin isə döyüşkənliyə zidd oldu­ğu­nu, dinə görə Azərbaycanın indiki fəlakətli halının da Allahın işi hesab edildiyini qeyd edir. Yəni, döyüş­məyin mənasız olmadığını düşü­nənlərin fikirlərində yanıldıqlarını əsaslandırır. Bir zaman ərəbçilik, indi isə farsçılıqdan ibarət olan islam­çılığın İranın dünya­ya sahib olmaq istəyi üçün əsas vasitə, daha doğrusu, kommu­nizmin yerini tutmağın rahat yolu olduğunu və bu səbəbdən də islamçılıqla ruhani döyüşün labüdlüyünü qeyd edərək yazır: “…Bu, nə qədər çətin olsa da, başlanmalı­dır. Farsçılıq Cənubi Azər­baycanlıların türkçülüyünü danmağa xidmət edir, onun ən mürtəce cəhəti Azərbaycan türklərini fars saymaq, farslaşdırmaq və mahiyyətcə millət kimi ləğv etməkdir. Təbii ki, bu cür təbliğatın, siyasətin qarşısında duruş gətirmək üçün Azərbaycan özgələş­məməlidir, özünü tanımalıdır.

Asif Atanın dediyi kimi: “Azərbaycan Midiya dövründə də türk ölkəsiydi, Albaniya dövründə də türk ölkəsiydi, bütün başqa dövr­lərdə də türk ölkəsi olub və elə də qalmaqdadır.” İran Midiyası da, udin Albaniyası da əfsanədir, üç Azərbaycan ideyası isə məqsədli yalandır. Azərbaycan birdir, onun əsas etnosu-türkdür!..”

Bu gün məsələyə başqa don geyindirənlər Vahid Azərbaycan ideya­sına qarşı İranın parçalanması təhlükəsini ədalətsizlik kimi ortalığa qoyur ki, bu da fikir və düşüncələrə təsir edir, onları fəaliy­yətdən çəkin­dirir. Asif Ata isə başqa bir düşüncə­­nin daha optimal qənaət sahibi kimi deyir: “Əslində isə bir xalqın əzilməsi, buxovlan­ması, əriməsi bahasına yaranan möhtəşəmlik – parçalanmalıdır, bu, ədalətli hadisədir, qaçılmazdır, imperi­ya­ların heç birinin axırı yoxdur; onlar hansı adlarla çağırılsalar da, mahiyyətləri, aqibətləri birdir…”

İndi Şimali Azərbaycanın İrana “qaytarılmasından” danışıl­dı­ğı­nı, bununla da ikinci İran Azərbaycanı yaratmaq niyyətini, əslin­də Azərbaycanın olmaması barədə iftiralar yayılmasını həyadan uzaq niyyət adlandıran Asif Ata Cənubi Azərbaycana düşmən olan üçüncü bir cəhət, qərbçi­liyin də islamçılıqla eyni, özgələşmənin iki qüt­bündən biri olduğunu söyləyir: İslam farslaşdırır, qərb Avropalaşdıırır… Bu baxımdan Cənubi azərbaycanlıların müasir Qərb siyasətinin mahiyyətini yaxşı dərk etmələ­ri­nin zəruriliyini diqqətə çatdırır. Günümüzün siyasi reallığının mənzərə­sini şərh edərkən Qərbin, xüsusən də İrana qarşı duran, İranın zəifləməsini istəyən ABŞ-ın heç də Azərbaycanın güclənməsində, vahid Azərbaycan yaranmasında ma­raqlı olmaması faktını önə çəkir və bunun ağalıq iddia­larına zidd olduğunu, ümu­miyyətlə isə, güclü ölkələr üzərində ağalığın çətinliyini diqqətə çatdırır və demək istəyir ki, “azadlıq uğrunda mübari­zə­də Qərbi müttəfiq saymaq ən azı, sadəlövh­lükdür, Qərbin İranla döyüşündə “Azərbaycan dərdi” yoxdur.

Asif Atanın bu məsələdə gəldiyi qənaət isə son dərəcə real və ağrı­lıdır: “Cənubi Azərbaycanda Uluyurd hərəkatı yaranmalı, tarixdən ibrət dərsi götürül­məlidir: İran Məşrutəsini yaradan Səttarxan oldusa, Səttarxanı məhv edən də elə İran Məşrutəsi oldu. Molla inqilabı­nın ən döyüşkən qüvvəsi Azərbaycanlılar oldu­ğu halda, Azərbaycanlılar əsarət­dən qurtarmaq əvəzinə daha çox əsarət altına alındı­lar. Beləliklə də Ümumiran hərəkat­la­rına rəğbət bəsləməli, ancaq onlara qatılmamalı, onlarda itməməli, müstəqilliyi qorumalı, yüksəltməli, ərsəyə çatdırmalı…”

O, Güney Azərbaycanı inqilablar məskəni adlandırır, bu sırada sərdari-milli Sət­tar xanın, Şeyx Məhəmməd Xiyabani və Seyid Cəfər Pişəvərinin rəhbərlik etdiyi inqilabları ayrıcalıqla qeyd edirdi. Dünya­da ondan əvvəl baş verən inqilabları,məşhur İngiltərə, Fransa və Rusiyadakı inqilabları, onların heç də dünyanı təzələyə bil­mədiklərini və bunun səbəblərini açıqlayırdı. İlk səbəb olaraq adamın insan olma­ması faktını göstərir və inqilabın insanı dəyişmə­di­yini, əksinə ondakı yırtıcılığı da­ha da artırdığını deyir. Digər tərəfdənsə inqilabı zor vasitəsilə irəliləmək, inkişafa, azadlığa, bir gün müstəqilliyə nail olmaq kimi dəyərləndirirdi. Bütün cəmiyyətdə adam insan ola bilər, bir şərtlə ki, adam özünü insan eləsin. Quruluş o zaman dəyişilə bilər ki, onu inqilab yox, intibah yaratsın. Asif Ata böyük əminliklə söyləyirdi ki, gələcək millətçiliyindir. “Millətçilik nədir?” sualına: “Millətin özünü dünya sayma­sı­dır”, – deyə cavab verir­di: ”Cənubi Azərbay­can millətçiliyi o deməkdir ki, İranın daxi­lində, İran ölkəsinin içində bir dünya var – Cənubi Azərbay­can milləti adlanan dünya. O, dünyanın öz dili var, öz mədəniyyəti var, öz ənənəsi var. Və o dünyaya qarşı İran adlanan, İran dövləti adla­nan yağı var. Millətçilik, Cənubi Azərbaycan millətçiliyi – Azərbaycançılığın dərkidir. Dünyamızı əlimizdən alıblar, dünyamızı özümüzə qaytarmalıyıq. Cənubi Azərbay­can millətçiliyi budur…”

Cənubi Azərbaycan məsələsini bütöv Azərbaycanın ən əsas siyasi məsələsi olduğunu bu mövzudakı yazılarında dönə-dönə vurğulayan bö­yük filosof islamlaş­mağı da, qərbləşməyi də millət üçün, elə ədəbiyyatın özü üçün də zərərli sayır, özgələşmə­nin iki qütbü adlandırır, “İslam farslaşdırır, Qərb Avropalaşdırır” deyərək cənublu soydaş­larımızı müasir Qərb siyasətinin əsl üzünü görməyə, mahiyyətini anlamağa çağırırdı. XX əsrdə Güney Azərbaycanda sonu məğlubiyyətlə nəticələnən inqilabların məğlubiyyət səbəbləri də onu dərindən düşündürür­dü. Bu səbəb­lərdən biri kimi ruhani təməli olmadan Güney Azərbay­canlıların sosial-demokra­ti­ya­ya uymalarını, onların Ümumiran hərəkatının ən fəal, ən cəsur və ən istedadlı adamları olduğunu və bununla da özlərinə yox, Ümumirana qulluq etdiklərini göstərirdi: “Bütöv İran hərəkatı (pis mənada) Təbrizdə yarandı, İranı böyüdən, tarixə salan Səttarxan oldu, təəssüf ki, müstəqil Azərbaycan ideyası atılmadı ortaya, düşün­dülər ki, elə Ümumiran məşrutəsi elə Azərbaycanın azadlığı deməkdir və Azərbaycana azadlıq veriləcək. Bu düşüncədə olanlar və möhtəşəm bir ölkə iddiası ilə yaşayan bir ölkə özünün bir hissəsini o qədər böyütməz ki, özü kiçil­sin. Pişəvəri hərəkatında bu ideya var idi, lakin onu da məhv etdilər öz ideya­ları ilə birgə. Bura­da da, Güney Azərbaycan ideyası kom­munizim və sosializm ide­ya­sı ilə bir yerdə verilirdi, Müstəqil Azərbaycan yox idi. Odur ki, nə olursa-olsun, Müstəqil Azərbaycan hərəkatı, Uluyurd hərəkatı yaranmalıdır. Qələbə bundan sonra mümkün­dür!..”

Bu məsələdə də tələsməməyi, xalqı tam yetkinləşdirməyin vacibliyini qeyd edirdi: ”Xalqı ayağa qaldırmazdan əvvəl, xalqı ayaq üstə qoymaq lazım­dır…” Müdrik filosofun “Parçalanan xalq müstəqil ola bilməz, müstəqillik məsələsinin canında da Gü­ney Azərbaycan məsələsi dayanır. Bu gün Azərbaycan bütün ölkələrlə dostluq edir. Qərblə, Amerikayla dostluq Güney Azərbaycanı qurban verməklə mümkün­dür. Xalq bunu tələb etməlidir: İranla dostluq da Güney Azərbaycanın bahasına edilmə­sin!.. Güney Azərbaycanla birlik zərurətdir…” qənaətinin, deyərdim ki, hökmünün əbədi istiqlalımı­zın baş tezisi olduğunu, əcəba, çoxmu soydaşımız  anlayır?!..  Əslində son günlərdə İranda baş verən olaylar – 22 yaşlı Məhsanın baş örtüyünü düzgün örtməməsinən dolayı “əxlaq polisi” tərəfindən döyülərək öldürülməsindən sonra başlanan kütləvi etiraz dalğaları Güney xalqının Uluyurd hərəkatına başlamağa qadir olduğunun göstərgəsidir. O gün isə uzaqda deyil…

Esmira Fuad